به گزارش میراث آریا، پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی دره بَندِبُن چهاردانگه مازندران با محوریت «شناسایی و مستندنگاری غار- دژ دیوخانه» با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری آغاز شد.

سامان توفیق سرپرست هیئت باستان‌شناسی گفت: حوزه جغرافیایی این پژوهش استان مازندران شهرستان ساری بخش چهاردانگه منطقه نرماب دوسر دره بَندِبُن است که رشته‌کوه‌های شاه دژ، شهریارگر (شهریارکوه) و رشته کوه باستانی کوه قارن این گستره را مانند یک دژ، در بر گرفته‌اند.

این باستان‌شناس افزود: از برجسته‌ترین محوطه‌های شناسایی شده این منطقه تا اکنون می‌توان به غار- دژ دیوخانه، غار دِزخانه، دژ سوته‌رجه (قلعه گردن)، قلعه با عمارت قاجاری، کوشک یا دروازه‌خانه، بقایای چند گورستان باستانی- تاریخی، روستای متروکه نِپِنی و بقایای راه باستانی بَندِبُن به سعیدآباد اشاره کرد که بخشی از مسیر ارتباطی کهن دامغان به ساری و تبرستان بود.

به گفته توفیق، دیوخانه، یک سازه با نما و پلان منحصربفرد با پوشش خرپشته‌ای مشابه گورخانه‌های هلنیستی- رومی است که در دیواره کوه در بلندایی دور از دسترس و سراشیب به شیوه مهرازی گورخانه‌های هخامنشی با بکارگیری روش دستکند و نیز ساختمایه‌های سنگ، گچ و ساروج ساخته شده است. از این نگاه پس از غار- دژ اِسپَهبَدان در سوادکوه، باید آن را در زمره شگفت‌انگیزترین و اسرارآمیزترین سازه‌های باستانی ایران دانست. ارائه دیدگاه درست در مورد زمان ساخت و کاربری این سازه نیازمند به پژوهش‌های تکمیلی در ادامه است اما وجود تاق‌های بیضی، دیرینگی این سازه را دست کم تا دوره اشکانی جلو می‌برد.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی تصریح کرد: در دهه ۸۰  هنگام شناسایی و بازدید از قلعه گردن بندبن، به دیوخانه برخوردیم، شناسایی و بازدیدی از آن انجام شد اما به دلیل شرایط ویژه این اثر، فقدان پشتوانه حفاظتی لازم و عدم ثبت ملی آن، مصلحت آن بود از انتشار هرگونه خبر و رسانه‌ای کردن آن پرهیز شود و نگارنده در طرح پژوهشی جامعی که نخستین بار برای شناسایی و بررسی باستان‌شناسی غار- دژهای رشته‌کوه البرز در سال ۱۳۹۴ ارائه کرد تصویر و مشخصات این سازه را هم در کنار دیگر آثار همچون غار-دژ اِسپَهبَدان قرار داد، اما بنا به محدودیت اعتبارات و... ، تنها با انجام پژوهش بر یک مورد از این آثار، یعنی غار- دژ اِسپَهبَدان موافقت شد و تا آن زمان به جز شماری از سنگ‌نوردان و جویندگان گنج که بخش‌هایی از کف سازه را آشفته ساخته‌اند، هیچ پژوهشگری از وجود چنین سازه‌ای با خبر نبوده و به جز داده‌های نگارنده تا اکنون هیچ گزارش علمی و دقیقی از شناسایی و پژوهش باستان‌شناسی آن در دست نیست.